Een uitgebreide uitleg voor mensen die weinig of niets over dove mensen, hun taal en cultuur weten.
Heb je nog andere vragen? Neem gerust contact op met ons.
Gebarentalen zijn talen die op een natuurlijke manier ontstaan door contact tussen verschillende dove mensen. Een gebarentaal heeft een eigen grammatica en “gebarenschat”. In gebarentaal spreek je met je handen en lichaam, luisteren doe je met je ogen. Gebarentalen zijn gestueel-visuele talen, terwijl gesproken talen oraal-auditief zijn.
Nee. In Spanje heb je de Spaanse Gebarentaal, in Finland de Finse en in Wallonië de Frans-Belgische Gebarentaal. Net omdat gebarentalen, net als gesproken talen, spontaan ontstonden, is er niet één universele gebarentaal. Zo is de Nederlandse Gebarentaal (NGT) heel verschillend van de Vlaamse Gebarentaal (VGT), en vertoont de VGT dan weer meer overeenkomsten met de Frans-Belgische Gebarentaal (LSFB) dan met de Nederlandse. Gebarentalen hebben hun eigen geschiedenis, los van gesproken talen. De Vlaamse Gebarentaal is afgeleid van de oorspronkelijke Franse Gebarentaal.
Tove Skutnabb-Kangas, een Finse taalkundige, stelt dat er tussen de 6.500 en 10.000 gesproken talen zijn, en een gelijkaardig aantal gebarentalen. Overal waar mensen andere mensen ontmoeten, ontstaan er talen. Daarom zijn er ook ongeveer evenveel gesproken talen als gebarentalen.
Wanneer gebaarders met verschillende taalachtergronden samenkomen, kunnen ze gebruik maken van International Sign (IS). Dat is geen echte taal, maar het bevat gebaren uit verschillende nationale gebarentalen, gestures, iconische/visuele gebaren, in combinatie met mondbeelden. In Westerse landen zijn die mondbeelden bij de gebaren vaak afkomstig van Engelse woorden. IS wordt gebruikt om over gebarentaalgrenzen heen te communiceren. Het verschilt in gebruik afhankelijk van de achtergrond en bedoelingen van de gebaarders.
Vlaamse Gebarentaal is de gebarentaal die gebruikt wordt door gebarentaligen in Vlaanderen en Brussel-Hoofdstad. Vaak wordt naar de Vlaamse Gebarentaal verwezen met de afkorting VGT.
Vlaamse gebarentaligen zijn mensen (doof of horend) die de Vlaamse Gebarentaal als moedertaal, eerste taal of voorkeurstaal hebben en/of die zich identificeren met het gebruik van een visuele taal.
Ja. Op 26 april 2006 werd de Vlaamse Gebarentaal door het Vlaams Parlement cultureel erkend als taal in Vlaanderen. De succesvolle petitie van het Doof Actie Front bracht alles in een stroomversnelling, en het lobbywerk van Fevlado (nu Doof Vlaanderen) en toenmalig Vlaams volksvertegenwoordiger Helga Stevens (zelf doof) maakten het plaatje compleet. De VGT is geen officiële taal erkend in de grondwet, zoals het Nederlands, Frans of Duits. Het is wél een erkende minderheidstaal waarover wordt gewaakt door een kenniscentrum (VGTC), een adviescommissie en via projectsubsidies om VGT beter in de maatschappij te verankeren.
Als je de Vlaamse dovengemeenschap beschouwt als de gemeenschap van Vlaamse dove gebarentaligen, dan telt de Vlaamse dovengemeenschap zo’n 6.000 dove mensen. Er zijn in Vlaanderen zo’n 60.000 mensen die doof of slechthorend geboren zijn, maar niet iedereen van hen kent en gebruikt VGT. Sommigen van hen hebben hun weg naar de Vlaamse dovengemeenschap misschien nog niet gevonden, omdat ze (nog) niet in contact kwamen met VGT en/of andere dove mensen. Daarnaast is er nog een grote groep van zo’n 800.000 mensen die één of andere vorm van gehoorverlies heeft. Hiertoe behoren mensen die op latere leeftijd gehoorverlies krijgen, of die bijvoorbeeld door een auto-ongeval plots doof worden. Deze groepen zijn in zekere zin communicerende vaten en zijn dus niet statisch. Zeker de grens tussen de groep van 6.000 Vlaamse gebarentaligen en de 60.000 doven en slechthorenden die geen VGT kennen, is niet altijd even eenduidig te trekken. Er komen in elke groep ook mensen bij en er gaan mensen weg. Daarnaast zijn er nog een groot aantal horende mensen die VGT kennen. Hun aantal is zelfs groter dan dat van de dove gebarentaligen.
De afkorting CODA staat voor Children of Deaf Adults. Het gaat hier om horende kinderen die geboren worden in een doof gezin. Aangezien hun ouders doof zijn, verwerven zij een gebarentaal vaak al van kindsbeen af.
Veel horende mensen kennen – om tal van redenen – VGT. Sommigen van hen hebben VGT als moedertaal, anderen gebruiken ze als tweede of vreemde taal, anderen zijn nog maar net begonnen met het leren van VGT. CODA’s, tolken Vlaamse Gebarentaal, horende ouders van dove kinderen, broers en zussen van dove mensen, studenten die VGT leren, mensen die om professionele redenen in contact komen met dove kinderen of volwassenen enzovoort. Het zijn allemaal horende mensen die in meerdere of mindere mate de VGT beheersen.
Een gebarensysteem is geen taal. Het is een kunstmatige combinatie van de gesproken taal en gebaren. In Vlaanderen is dat Nederlands met Gebaren (NmG). Het komt erop neer dat je Nederlands spreekt en op hetzelfde moment de Nederlandse woorden ondersteunt met gebaren. De gebruikte gebaren zijn niet steeds dezelfde als die van de Vlaamse Gebarentaal en de grammatica is die van het gesproken Nederlands. Een gebarensysteem wordt uitgevonden om een gesproken taal toegankelijker te maken. Ook SMOG (spreken met ondersteuning van gebaren) is een gebarensysteem.
Het is een manier om met de handen en vingers de 26 letters van het alfabet in de lucht weer te geven. De handvormen zijn gebaseerd op de geschreven vorm van het Nederlands en hebben eigenlijk niks te maken met de Vlaamse Gebarentaal. Toch wordt vingerspelling vaak gebruikt, bijvoorbeeld om de naam van een persoon of een plaatsnaam te spellen, maar ook voor afkortingen zoals BTW, OCMW, …
Voor (dove) gebarentaligen en bekende figuren zoals politici, sporters en mensen uit de media, bestaan er naamgebaren. In plaats van steeds de naam van een persoon te moeten vingerspellen, krijgt die persoon één gebaar. Een naamgebaar krijg je op basis van een typisch (uiterlijk) kenmerk, een eigenschap, een hobby, een eigenaardigheidje, of gewoon op basis van je voor- of familienaam. Typisch voor naamgebaren is de manier waarop iemand dat gebaar krijgt. Je wettelijke naam krijg je meestal van je ouders, een naamgebaar wordt eigenlijk maar zelden gegeven door een ouder (behalve wanneer de ouder zelf doof is). Je kiest je naamgebaar ook niet zelf, je krijgt het van andere mensen. Ook steden en landen hebben vaak naamgebaren. Klik om de naamgebaren te zien voor Dublin, Moskou, Japan en België.
Over alles. Sommige mensen denken dat je het in een gebarentaal alleen kan hebben over alledaagse dingen. Dat is niet het geval. In VGT wordt wetenschappelijk onderzoek gevoerd, aan politiek gedaan, over het nieuws gepraat enzovoort. Je kan in VGT ook lezingen geven aan de universiteit, een verhitte discussie voeren met je vrienden, of je liefde aan iemand verklaren. Het is niet zo dat er voor elk Nederlands woord een gebaar in VGT bestaat, maar er zijn visuele mogelijkheden om toch dezelfde boodschap over te brengen.
Net zoals in een gesproken taal, pas je ook in een gebarentaal je taalgebruik aan afhankelijk van de situatie waarin je je bevindt: zo gebruik je een formele stijl van gebaren tijdens lezingen, een losse stijl met je vrienden, een beleefde stijl wanneer dat moet en een eenvoudige stijl tegen kleine kinderen. In gebarentalen kan je ook vlug of traag gebaren, uitbundig of heel discreet, je kan perfect nuances uitdrukken, of humor gebruiken – daarbij is mimiek erg belangrijk. De mogelijkheden zijn dus net zo uitgebreid als bij gesproken talen.
Niet alleen kan je makkelijker in gesprek gaan met andere gebarentaligen, VGT kennen heeft nog meer belangrijke voordelen. Met visuele talen zijn glazen wanden of vensters, een grote afstand of een lawaaierige omgeving niet langer een stoorzender. Ook als je elkaar niet kan horen, kan je een gesprek voeren – zolang je maar in elkaars gezichtsveld bent.
Dove mensen zijn niet stom. Stom ben je als je niet kan spreken. Met de stembanden van dove mensen is doorgaans niks mis, alleen gebruiken ze hun stem soms liever niet omdat ze die zelf niet kunnen horen. Er zijn grote verschillen in welke mate dove en slechthorende mensen kunnen spreken, maar ook voor dove mensen die niet of weinig spreken is de term ‘doofstom’ fout, omdat de term gebruikt wordt voor mensen met technische problemen aan hun stembanden of spraakorgaan. Daarenboven heeft de term ‘doofstom’ een negatieve bijklank: stom doet denken aan dom, wat dove mensen niet zijn. De juiste term is doof of slechthorend.
Veel mensen betwijfelen of je in een gebarentaal wel even snel kan praten als in een gesproken taal. Het klopt dat het maken van een gebaar langer kan duren dan het uitspreken van een woord, maar uit onderzoek blijkt dat het vormen van een zin in een gebarentaal ongeveer even lang duurt als het vormen van de overeenkomstige zin in een gesproken taal. Dat komt doordat gebarentalen niet de grammatica van gesproken talen volgen. Ze hebben een eigen grammatica die het bijvoorbeeld mogelijk maakt om op hetzelfde moment verschillende dingen uit te drukken, terwijl in gesproken talen woorden elkaar opvolgen. Om extra betekenis aan een gebaar te geven, hoef je niet altijd andere gebaren toe te voegen. Je kan je mimiek, lichaamshouding of zelfs je tweede hand inzetten. Dat grammaticale principe waarbij verschillende elementen tegelijkertijd worden uitgedrukt heet ‘simultaneïteit’. Een voorbeeld: Je kan de rol van een oude man aannemen door je schouders lichtjes voorover te buigen. Met je linkerhand gebaar je dat de man aan het kijken is en met je rechterhand dat het slecht weer is. Met je gezichtsexpressie maak je duidelijk dat de oude man de voortdurende motregen maar niks vindt. En dat alles simultaan en binnen twee seconden!
Gebaren maak je in de ruimte voor, naast en boven je lichaam. Die ruimte wordt de “gebarenruimte” genoemd. In een normale conversatie is die ruimte begrensd: niet hoger dan net boven je hoofd, niet lager dan de heupen en de gebaren in de ruimte voor en naast je moet je kunnen maken met gebogen armen. Als je nu heel “luid” wil gebaren, dan ga je die gebarenruimte gewoon vergroten. “Stil” gebaren doe je dan weer door je gebarenruimte te verkleinen. Door gebaren te maken in de “fluisterruimte” kan je ook fluisteren in gebarentaal. Dat is een speciaal soort ruimte waarin niet alleen kleine gebaren gemaakt worden, maar waar het lichaam ook een beetje gedraaid is (natuurlijk met je rug naar degene die niet mag weten wat je zegt). Je maakt je gebaren dan heel dicht tegen je lichaam aan, ter hoogte van je middel, en je komt met je handen bijna nooit hoger dan de borststreek. Zo “verstop” je je gebaren.
Een tolk Vlaamse Gebarentaal tolkt tussen de Vlaamse Gebarentaal en een gesproken taal of andere gebarentaal. Een tolk Vlaamse Gebarentaal kan in elke situatie ingezet worden waar er communicatie nodig is tussen een horende en een dove, slechthorende of doofblinde persoon, of tussen verschillende dove personen.
In 2023 studeerden er in Vlaanderen heel wat dove tolken Vlaamse Gebarentaal af. Zij zijn zelf doof en worden bijvoorbeeld ingezet om vanuit het geschreven Nederlands of een gebarentaal te tolken voor doofblinde personen, dove personen met een verstandelijke beperking en dove anderstaligen. Ook tijdens lezingen en congressen kunnen ze tolken van en naar een gebarentaal.
Zowel horende als dove personen kunnen een tolk Vlaamse Gebarentaal aanvragen. Dat kan bij het Communicatie Assistentie Bureau voor doven (CAB). Voor sommige situaties hebben dove mensen recht op tolkuren via het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH). Die tolkuren zijn momenteel beperkt tot 80 uren per jaar per persoon voor situaties zoals een ziekenhuisbezoek, een oudercontact, afspraken met de bank,… Daarnaast kan een werkende dove persoon ook een beroep doen op tolkuren. Dan gaat het om 10% van de arbeidstijd waarbij een tolk via de overheid betaald wordt. Mits motivering kan dat percentage opgetrokken worden naar maximaal 30%. Het aantal uren dat de overheid financiert is beperkt en is niet voldoende om aan alle dove mensen het aantal uren te verlenen waarop ze recht hebben.
Voordat je je tolk Vlaamse Gebarentaal mag noemen, moet je een opleiding tot tolk VGT genoten hebben en een deontologische code ondertekenen. Het beroep tolk Vlaamse Gebarentaal kan je gerust op de lijst van “uitzonderlijke beroepen” plaatsen. Op dit moment is het aantal beschikbare, voltijdse tolken jammer genoeg (te) beperkt.
Je spreekt ook niet over een “horende tolk”. Een tolk wordt aangeduid op grond van de talen waartussen hij/zij tolkt. Zo spreek je over een tolk Frans-Engels, of een tolk Spaans-Nederlands. Net zo spreek je over een tolk Vlaamse Gebarentaal-Nederlands. Het woord “doventolk” impliceert bovendien dat een tolk VGT er enkel voor doven is. Ook horende mensen doen een beroep op tolken VGT. Als een dove persoon een lezing of presentatie geeft voor een groep horende mensen die geen VGT kennen, dan hebben die horende mensen de tolk net zo goed nodig.
Ten eerste kan je terecht bij de volgende centra voor volwassenenonderwijs (CVO’s) met een opleiding Vlaamse Gebarentaal (update juni 2025):
CVO Crescendo (Mechelen)
CVO Stedelijke Nijverheids- en Taalleergangen – SNT (Brugge)
CVO Groeipunt (Sint-Amandsberg)
CVO Semper (Meise)
CVO Qrios (Hasselt)
Centrum voor Levende Talen – CLT (Leuven)
CVO KISP (Antwerpen)
NIEUW: Sinds 2024 kan je voor de opleiding VGT aan de CVO’s ook Vlaams opleidingsverlof aanvragen. Meer info vind je hier.
Ook bij het Universitair Centrum voor Talenonderwijs (UCT) van de Universiteit Gent kan je een cursus Vlaamse Gebarentaal volgen.
In het verleden kon je bij het VGTC terecht voor een cursus VGT bestaande uit een eerste en tweede jaar met telkens twintig lessen. Die bieden we intussen niet meer aan, maar je kan wel nog bij ons terecht voor een initiatie Vlaamse Gebarentaal. Hier vind je er meer over.
Wil je de taal op universitair niveau leren beheersen en onderzoeken tijdens een drie- (bachelor), vier- (master) of vijfjarige (postgraduaat) studie, dan kan je bij KU Leuven Antwerpen, Faculteit Letteren terecht. Lees er meer over in de volgende vraag.
Tot slot is er ook de mogelijkheid om Vlaamse Gebarentaal te leren via het aanbod van VGT Leren. Meer informatie vind je op de website.
Ben je gebeten door taal en wil je graag de communicatie tussen dove en horende personen bevorderen in verschillende situaties? Dan is het beroep tolk Vlaamse Gebarentaal misschien iets voor jou.
KU Leuven Antwerpen, Faculteit Letteren biedt als enige universiteit een opleiding omtrent Vlaamse Gebarentaal aan, inclusief de mogelijkheid om een universitair diploma tolk Vlaamse Gebarentaal te behalen.
Dove kinderen worden in zo’n 90% van de gevallen geboren in een horend gezin. Hun ouders hebben op dat moment meestal weinig of geen notie van Vlaamse Gebarentaal. Waar pikken die kinderen dan VGT op?
We zijn er bij het VGTC van overtuigd dat kinderen, zowel doof als horend, een taal het best kunnen leren op een informele, spontane, incidentele manier door middel van taalcontact. Kinderen bevinden zich binnen de ideale leeftijdscategorie om een taal te leren. Verschillende taalkundigen spreken namelijk over de zogeheten kritieke periode voor het leren van taal. We bieden dan ook geen specifieke cursussen aan, maar raden aan om kinderen een nieuwe taal te laten leren door hen erin onder te dompelen. Dat kan bijvoorbeeld door contact met gebarentalige leeftijdsgenoten en door deelname aan activiteiten waar in VGT gecommuniceerd wordt, zoals evenementen of (taalbad)kampen voor kinderen. Daarvoor kunnen Vlaamse kinderen en jongeren terecht bij Doof & Jong, een kinder- en jongerenorganisatie die zo’n aanbod voorziet en ondersteunt.
Ook in het buitengewoon onderwijs type 7 en de bijhorende leefgroepen ontmoeten dove en slechthorende kinderen elkaar en kunnen ze met elkaar communiceren in VGT. Momenteel worden in Vlaanderen ook de eerste stappen gezet in het oprichten van tweetalige klassen VGT-Nederlands voor gebarentalige kinderen. Tweetalig onderwijs biedt dove kinderen alle kansen om kennis te maken met beide werelden, de horende en de dove, en beide talen en culturen te verwerven. Ook voor broers en zussen van dove kinderen en voor horende kinderen van dove ouders is tweetalig onderwijs in Nederlands en Vlaamse Gebarentaal belangrijk en zinvol. Meer info vind je hier.
Het VGTC is het kennis- en expertisecentrum rond de Vlaamse Gebarentaal en is geen vertaaldienst die vertaalopdrachten uitvoert. Daarvoor kan je in Vlaanderen een beroep doen op zelfstandige vertalers en vertaaldiensten zoals Visual Box of Doof Vlaanderen.
Indien je een evenement toegankelijk wil maken door een tolk VGT-Nederlands in te schakelen, kunnen we je best doorverwijzen naar het Vlaams Communicatie-Assistentie-Bureau voor Doven, het CAB. Deze organisatie coördineert de tolkenwerking voor doven en slechthorenden in Vlaanderen. Op deze pagina met veelgestelde vragen van het CAB vind je meer informatie over hoe je als organisatie te werk kan gaan als je een tolk zoekt.
Om een tentoonstelling toegankelijk te maken zijn er verschillende mogelijkheden. Je kan een beroep doen op een dove gids of op een horende gids vergezeld van een tolk Vlaamse Gebarentaal-Nederlands. Uit onderzoek bij dove bezoekers zelf blijkt dat zij een sterke voorkeur hebben voor een rondleiding die rechtstreeks in VGT plaatsvindt. Ideaal is een dove, gebarentalige gids die de uitleg in VGT geeft. Zo hoeft de informatie van de gids die Nederlands spreekt niet te worden getolkt naar de VGT. Ook vragen stellen aan de gids gaat heel vlot, aangezien bezoeker en gids rechtstreeks met elkaar, in dezelfde taal, kunnen communiceren. Deze manier van werken wordt door de doelgroep als écht toegankelijk beschouwd. Bij het inschakelen van een tolk VGT-Nederlands vallen de hiervoor opgesomde voordelen weg.
Een digitaal alternatief zijn video’s in Vlaamse Gebarentaal, aangeboden via vaste schermen in het museum of via een draagbare videogids. Deze opties hebben als voordeel dat de bezoekers autonoom, op eigen tempo en om het even met welk gezelschap een bezoek kunnen brengen. Anderzijds kunnen er geen extra vragen worden gesteld, kan de informatie niet afgestemd worden op de doelgroep en vraagt het een grote investering van het museum. Een voorwaarde is dat de vertalingen worden gemaakt door professionele vertalers die de VGT als moedertaal of eerste taal hebben.
Het is tot slot belangrijk om het aanbod voldoende kenbaar te maken bij het doelpubliek. De meest toegankelijke en efficiënte manier is een video met informatie in Vlaamse Gebarentaal – ook gemaakt door professionele vertalers. Die video kan gemakkelijk op de website worden verspreid, en daarna via sociale mediakanalen en op de websites van toeristische diensten enzovoort.
Er wordt op dit moment uitgebreid onderzoek verricht naar gebarentaaltechnologie, onder andere in de vorm van gebarentaalherkenning (vergelijkbaar met spraakherkenning), automatische gebarentaalproductie door de ontwikkeling van gebarentaalavatars en automatische vertaling gestoeld op artificiële intelligentie (AI).
Het onderzoek staat nog in de kinderschoenen, vooral omwille van de beperkte hoeveelheid beschikbare data in vergelijking met data voor de meeste gesproken talen. Een gebruiksklare vertaaltool is dus voorlopig nog niet beschikbaar. Bij het VGTC volgen we de ontwikkelingen wel nauwgezet en met veel interesse op. Mochten er belangrijke doorbraken komen, dan houden we je via onze website op de hoogte.
Het Gemeenschappelijk Europees Referentiekader voor Talen (ERK) geldt in veel Europese landen als standaard waarmee het taalbeheersingsniveau van tweede en vreemde talen op een uniforme manier beschreven, beoordeeld en vergeleken kan worden. Kom je hier graag meer over te weten, lees dan zeker pagina 7 van de Nederlandstalige versie van het ERK.
Via het project PRO-Sign werd dit referentiekader ook op gebarentalen toegepast. Hier zijn de Europese standaarden terug te vinden die werden vastgesteld voor gebarentaalvaardigheid voor professionele doeleinden, specifiek gericht op het gebarentaalonderwijs in opleidingen Dovenstudies en tolken gebarentaal. Per beheersingsniveau, oplopend van A1, A2 (basisgebruiker), naar B1, B2 (onafhankelijk gebruiker) tot C1, C2 (vaardig gebruiker) kan je aflezen wat je in de vreemde taal kan als je een bepaald taalniveau hebt.
Verklarende lijst van gebruikte taalkundige termen in de Vlaamse Gebarentaal
Omdat er veel vraag is naar taalkundige kennis over VGT, bundelt het VGTC hieronder heel wat basisinformatie over de taalkunde van de Vlaamse Gebarentaal.
De fonologie van gesproken talen bestaat uit de studie van klanken als kleinste betekenisonderscheidende deeltjes van de taal. Eén klank in een woord veranderen, kan namelijk een betekenisverschil teweegbrengen, zoals je kan zien in de Nederlandse woorden “bad” en “bed”.
William Stokoe was in 1960 de eerste onderzoeker die de fonologie van gebarentalen onder de loep nam. Hij stelde vast dat gebaren opgebouwd zijn uit vijf parameters, namelijk handvorm, locatie, beweging, oriëntatie en een non-manueel deel. Je zou kunnen zeggen dat dat de basisingrediënten zijn voor gebaren uit het frozen lexicon. Als je één parameter wijzigt, kan de betekenis van het gebaar mogelijk veranderen. Gebaren die slechts in één parameter van elkaar verschillen, worden “minimale paren” genoemd. Hieronder worden alle parameters kort uitgelicht:
Handvorm
Belangrijke elementen bij de studie van handvormen zijn bijvoorbeeld de stand van de vingers en of de handvorm open of gesloten is. Een minimaal paar is hier bijvoorbeeld TIJD en ZIEK.
[arve url=”https://vimeo.com/1057513567″ parameters=”title=0&byline=0&portrait=0&loop=1″ /]TIJD
[arve url=”https://vimeo.com/734295176″ parameters=”title=0&byline=0&portrait=0&loop=1″ /]ZIEK
Locatie
De gebaarder kan gebaren maken op het hoofd, bovenlichaam, de niet-dominante hand en in de neutrale gebarenruimte voor zich. Een minimaal paar kan hier bijvoorbeeld BEENHOUWER en BOERDERIJ zijn.
[arve url=”https://vimeo.com/734295073″ parameters=”title=0&byline=0&portrait=0&loop=1″ /]BEENHOUWER
[arve url=”https://vimeo.com/734295101″ parameters=”title=0&byline=0&portrait=0&loop=1″ /]BOERDERIJ
Beweging
Een gebaar kan op verschillende manieren bewegen. De eenvoudigste is de padbeweging, waarbij de hele hand doorheen de ruimte, van punt A naar punt B, beweegt. Een minimaal paar voor de parameter ‘beweging’ is bijvoorbeeld ONMIDDELLIJK en MINUUT.
[arve url=”https://vimeo.com/734295022″ parameters=”title=0&byline=0&portrait=0&loop=1″ /]ONMIDDELLIJK
[arve url=”https://vimeo.com/734295044″ parameters=”title=0&byline=0&portrait=0&loop=1″ /]MINUUT
Oriëntatie
Onder oriëntatie beschrijven we de richting die de handpalm en de vingers uitwijzen. Zo verschillen de VGT-gebaren BEL en ANTWERPEN enkel op vlak van oriëntatie van elkaar en hebben ze elk een andere betekenis.
[arve url=”https://vimeo.com/734295119″ parameters=”title=0&byline=0&portrait=0&loop=1″ /]ANTWERPEN
[arve url=”https://vimeo.com/734295149″ parameters=”title=0&byline=0&portrait=0&loop=1″ /]BEL
Non-manueel deel
Het non-manueel deel is het deel van het gebaar dat niet met de handen wordt uitgevoerd, zoals de mimiek, de houding van het hoofd of het bovenlichaam en mondbewegingen. Bij de gebaren LAMP en DOUCHE is het manuele deel gelijk, maar is het mondbeeld verschillend.
[arve url=”https://vimeo.com/734295218″ parameters=”title=0&byline=0&portrait=0&loop=1″ /]LAMP
[arve url=”https://vimeo.com/734295243″ parameters=”title=0&byline=0&portrait=0&loop=1″ /]DOUCHE
Nee. In Spanje heb je de Spaanse Gebarentaal, in Finland de Finse en in Wallonië de Frans-Belgische Gebarentaal. Net omdat gebarentalen, net als gesproken talen, spontaan ontstonden, is er niet één universele gebarentaal. Zo is de Nederlandse Gebarentaal (NGT) heel verschillend van de Vlaamse Gebarentaal (VGT), en vertoont de VGT dan weer meer overeenkomsten met de Frans-Belgische Gebarentaal (LSFB) dan met de Nederlandse. Gebarentalen hebben hun eigen geschiedenis, los van gesproken talen. De Vlaamse Gebarentaal is afgeleid van de oorspronkelijke Franse Gebarentaal.
Tove Skutnabb-Kangas, een Finse taalkundige, stelt dat er tussen de 6.500 en 10.000 gesproken talen zijn, en een gelijkaardig aantal gebarentalen. Overal waar mensen andere mensen ontmoeten, ontstaan er talen. Daarom zijn er ook ongeveer evenveel gesproken talen als gebarentalen.
Wanneer gebaarders met verschillende taalachtergronden samenkomen, kunnen ze gebruik maken van International Sign (IS). Dat is geen echte taal, maar het bevat gebaren uit verschillende nationale gebarentalen, gestures, iconische/visuele gebaren, in combinatie met mondbeelden. In Westerse landen zijn die mondbeelden bij de gebaren vaak afkomstig van Engelse woorden. IS wordt gebruikt om over gebarentaalgrenzen heen te communiceren. Het verschilt in gebruik afhankelijk van de achtergrond en bedoelingen van de gebaarders.
Vlaamse Gebarentaal is de gebarentaal die gebruikt wordt door gebarentaligen in Vlaanderen en Brussel-Hoofdstad. Vaak wordt naar de Vlaamse Gebarentaal verwezen met de afkorting VGT.
Vlaamse gebarentaligen zijn mensen (doof of horend) die de Vlaamse Gebarentaal als moedertaal, eerste taal of voorkeurstaal hebben en/of die zich identificeren met het gebruik van een visuele taal.
Ja. Op 26 april 2006 werd de Vlaamse Gebarentaal door het Vlaams Parlement cultureel erkend als taal in Vlaanderen. De succesvolle petitie van het Doof Actie Front bracht alles in een stroomversnelling, en het lobbywerk van Fevlado (nu Doof Vlaanderen) en toenmalig Vlaams volksvertegenwoordiger Helga Stevens (zelf doof) maakten het plaatje compleet. De VGT is geen officiële taal erkend in de grondwet, zoals het Nederlands, Frans of Duits. Het is wél een erkende minderheidstaal waarover wordt gewaakt door een kenniscentrum (VGTC), een adviescommissie en via projectsubsidies om VGT beter in de maatschappij te verankeren.
Als je de Vlaamse dovengemeenschap beschouwt als de gemeenschap van Vlaamse dove gebarentaligen, dan telt de Vlaamse dovengemeenschap zo’n 6.000 dove mensen. Er zijn in Vlaanderen zo’n 60.000 mensen die doof of slechthorend geboren zijn, maar niet iedereen van hen kent en gebruikt VGT. Sommigen van hen hebben hun weg naar de Vlaamse dovengemeenschap misschien nog niet gevonden, omdat ze (nog) niet in contact kwamen met VGT en/of andere dove mensen. Daarnaast is er nog een grote groep van zo’n 800.000 mensen die één of andere vorm van gehoorverlies heeft. Hiertoe behoren mensen die op latere leeftijd gehoorverlies krijgen, of die bijvoorbeeld door een auto-ongeval plots doof worden. Deze groepen zijn in zekere zin communicerende vaten en zijn dus niet statisch. Zeker de grens tussen de groep van 6.000 Vlaamse gebarentaligen en de 60.000 doven en slechthorenden die geen VGT kennen, is niet altijd even eenduidig te trekken. Er komen in elke groep ook mensen bij en er gaan mensen weg. Daarnaast zijn er nog een groot aantal horende mensen die VGT kennen. Hun aantal is zelfs groter dan dat van de dove gebarentaligen.
De afkorting CODA staat voor Children of Deaf Adults. Het gaat hier om horende kinderen die geboren worden in een doof gezin. Aangezien hun ouders doof zijn, verwerven zij een gebarentaal vaak al van kindsbeen af.
Veel horende mensen kennen – om tal van redenen – VGT. Sommigen van hen hebben VGT als moedertaal, anderen gebruiken ze als tweede of vreemde taal, anderen zijn nog maar net begonnen met het leren van VGT. CODA’s, tolken Vlaamse Gebarentaal, horende ouders van dove kinderen, broers en zussen van dove mensen, studenten die VGT leren, mensen die om professionele redenen in contact komen met dove kinderen of volwassenen enzovoort. Het zijn allemaal horende mensen die in meerdere of mindere mate de VGT beheersen.
Een gebarensysteem is geen taal. Het is een kunstmatige combinatie van de gesproken taal en gebaren. In Vlaanderen is dat Nederlands met Gebaren (NmG). Het komt erop neer dat je Nederlands spreekt en op hetzelfde moment de Nederlandse woorden ondersteunt met gebaren. De gebruikte gebaren zijn niet steeds dezelfde als die van de Vlaamse Gebarentaal en de grammatica is die van het gesproken Nederlands. Een gebarensysteem wordt uitgevonden om een gesproken taal toegankelijker te maken. Ook SMOG (spreken met ondersteuning van gebaren) is een gebarensysteem.
Het is een manier om met de handen en vingers de 26 letters van het alfabet in de lucht weer te geven. De handvormen zijn gebaseerd op de geschreven vorm van het Nederlands en hebben eigenlijk niks te maken met de Vlaamse Gebarentaal. Toch wordt vingerspelling vaak gebruikt, bijvoorbeeld om de naam van een persoon of een plaatsnaam te spellen, maar ook voor afkortingen zoals BTW, OCMW, …
Voor (dove) gebarentaligen en bekende figuren zoals politici, sporters en mensen uit de media, bestaan er naamgebaren. In plaats van steeds de naam van een persoon te moeten vingerspellen, krijgt die persoon één gebaar. Een naamgebaar krijg je op basis van een typisch (uiterlijk) kenmerk, een eigenschap, een hobby, een eigenaardigheidje, of gewoon op basis van je voor- of familienaam. Typisch voor naamgebaren is de manier waarop iemand dat gebaar krijgt. Je wettelijke naam krijg je meestal van je ouders, een naamgebaar wordt eigenlijk maar zelden gegeven door een ouder (behalve wanneer de ouder zelf doof is). Je kiest je naamgebaar ook niet zelf, je krijgt het van andere mensen. Ook steden en landen hebben vaak naamgebaren. Klik om de naamgebaren te zien voor Dublin, Moskou, Japan en België.
Over alles. Sommige mensen denken dat je het in een gebarentaal alleen kan hebben over alledaagse dingen. Dat is niet het geval. In VGT wordt wetenschappelijk onderzoek gevoerd, aan politiek gedaan, over het nieuws gepraat enzovoort. Je kan in VGT ook lezingen geven aan de universiteit, een verhitte discussie voeren met je vrienden, of je liefde aan iemand verklaren. Het is niet zo dat er voor elk Nederlands woord een gebaar in VGT bestaat, maar er zijn visuele mogelijkheden om toch dezelfde boodschap over te brengen.
Net zoals in een gesproken taal, pas je ook in een gebarentaal je taalgebruik aan afhankelijk van de situatie waarin je je bevindt: zo gebruik je een formele stijl van gebaren tijdens lezingen, een losse stijl met je vrienden, een beleefde stijl wanneer dat moet en een eenvoudige stijl tegen kleine kinderen. In gebarentalen kan je ook vlug of traag gebaren, uitbundig of heel discreet, je kan perfect nuances uitdrukken, of humor gebruiken – daarbij is mimiek erg belangrijk. De mogelijkheden zijn dus net zo uitgebreid als bij gesproken talen.
Niet alleen kan je makkelijker in gesprek gaan met andere gebarentaligen, VGT kennen heeft nog meer belangrijke voordelen. Met visuele talen zijn glazen wanden of vensters, een grote afstand of een lawaaierige omgeving niet langer een stoorzender. Ook als je elkaar niet kan horen, kan je een gesprek voeren – zolang je maar in elkaars gezichtsveld bent.
Dove mensen zijn niet stom. Stom ben je als je niet kan spreken. Met de stembanden van dove mensen is doorgaans niks mis, alleen gebruiken ze hun stem soms liever niet omdat ze die zelf niet kunnen horen. Er zijn grote verschillen in welke mate dove en slechthorende mensen kunnen spreken, maar ook voor dove mensen die niet of weinig spreken is de term ‘doofstom’ fout, omdat de term gebruikt wordt voor mensen met technische problemen aan hun stembanden of spraakorgaan. Daarenboven heeft de term ‘doofstom’ een negatieve bijklank: stom doet denken aan dom, wat dove mensen niet zijn. De juiste term is doof of slechthorend.
Veel mensen betwijfelen of je in een gebarentaal wel even snel kan praten als in een gesproken taal. Het klopt dat het maken van een gebaar langer kan duren dan het uitspreken van een woord, maar uit onderzoek blijkt dat het vormen van een zin in een gebarentaal ongeveer even lang duurt als het vormen van de overeenkomstige zin in een gesproken taal. Dat komt doordat gebarentalen niet de grammatica van gesproken talen volgen. Ze hebben een eigen grammatica die het bijvoorbeeld mogelijk maakt om op hetzelfde moment verschillende dingen uit te drukken, terwijl in gesproken talen woorden elkaar opvolgen. Om extra betekenis aan een gebaar te geven, hoef je niet altijd andere gebaren toe te voegen. Je kan je mimiek, lichaamshouding of zelfs je tweede hand inzetten. Dat grammaticale principe waarbij verschillende elementen tegelijkertijd worden uitgedrukt heet ‘simultaneïteit’. Een voorbeeld: Je kan de rol van een oude man aannemen door je schouders lichtjes voorover te buigen. Met je linkerhand gebaar je dat de man aan het kijken is en met je rechterhand dat het slecht weer is. Met je gezichtsexpressie maak je duidelijk dat de oude man de voortdurende motregen maar niks vindt. En dat alles simultaan en binnen twee seconden!
Gebaren maak je in de ruimte voor, naast en boven je lichaam. Die ruimte wordt de “gebarenruimte” genoemd. In een normale conversatie is die ruimte begrensd: niet hoger dan net boven je hoofd, niet lager dan de heupen en de gebaren in de ruimte voor en naast je moet je kunnen maken met gebogen armen. Als je nu heel “luid” wil gebaren, dan ga je die gebarenruimte gewoon vergroten. “Stil” gebaren doe je dan weer door je gebarenruimte te verkleinen. Door gebaren te maken in de “fluisterruimte” kan je ook fluisteren in gebarentaal. Dat is een speciaal soort ruimte waarin niet alleen kleine gebaren gemaakt worden, maar waar het lichaam ook een beetje gedraaid is (natuurlijk met je rug naar degene die niet mag weten wat je zegt). Je maakt je gebaren dan heel dicht tegen je lichaam aan, ter hoogte van je middel, en je komt met je handen bijna nooit hoger dan de borststreek. Zo “verstop” je je gebaren.
Een tolk Vlaamse Gebarentaal tolkt tussen de Vlaamse Gebarentaal en een gesproken taal of andere gebarentaal. Een tolk Vlaamse Gebarentaal kan in elke situatie ingezet worden waar er communicatie nodig is tussen een horende en een dove, slechthorende of doofblinde persoon, of tussen verschillende dove personen.
In 2023 studeerden er in Vlaanderen heel wat dove tolken Vlaamse Gebarentaal af. Zij zijn zelf doof en worden bijvoorbeeld ingezet om vanuit het geschreven Nederlands of een gebarentaal te tolken voor doofblinde personen, dove personen met een verstandelijke beperking en dove anderstaligen. Ook tijdens lezingen en congressen kunnen ze tolken van en naar een gebarentaal.
Zowel horende als dove personen kunnen een tolk Vlaamse Gebarentaal aanvragen. Dat kan bij het Communicatie Assistentie Bureau voor doven (CAB). Voor sommige situaties hebben dove mensen recht op tolkuren via het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH). Die tolkuren zijn momenteel beperkt tot 80 uren per jaar per persoon voor situaties zoals een ziekenhuisbezoek, een oudercontact, afspraken met de bank,… Daarnaast kan een werkende dove persoon ook een beroep doen op tolkuren. Dan gaat het om 10% van de arbeidstijd waarbij een tolk via de overheid betaald wordt. Mits motivering kan dat percentage opgetrokken worden naar maximaal 30%. Het aantal uren dat de overheid financiert is beperkt en is niet voldoende om aan alle dove mensen het aantal uren te verlenen waarop ze recht hebben.
Voordat je je tolk Vlaamse Gebarentaal mag noemen, moet je een opleiding tot tolk VGT genoten hebben en een deontologische code ondertekenen. Het beroep tolk Vlaamse Gebarentaal kan je gerust op de lijst van “uitzonderlijke beroepen” plaatsen. Op dit moment is het aantal beschikbare, voltijdse tolken jammer genoeg (te) beperkt.
Je spreekt ook niet over een “horende tolk”. Een tolk wordt aangeduid op grond van de talen waartussen hij/zij tolkt. Zo spreek je over een tolk Frans-Engels, of een tolk Spaans-Nederlands. Net zo spreek je over een tolk Vlaamse Gebarentaal-Nederlands. Het woord “doventolk” impliceert bovendien dat een tolk VGT er enkel voor doven is. Ook horende mensen doen een beroep op tolken VGT. Als een dove persoon een lezing of presentatie geeft voor een groep horende mensen die geen VGT kennen, dan hebben die horende mensen de tolk net zo goed nodig.
Ten eerste kan je terecht bij de volgende centra voor volwassenenonderwijs (CVO’s) met een opleiding Vlaamse Gebarentaal (update juni 2025):
CVO Crescendo (Mechelen)
CVO Stedelijke Nijverheids- en Taalleergangen – SNT (Brugge)
CVO Groeipunt (Sint-Amandsberg)
CVO Semper (Meise)
CVO Qrios (Hasselt)
Centrum voor Levende Talen – CLT (Leuven)
CVO KISP (Antwerpen)
NIEUW: Sinds 2024 kan je voor de opleiding VGT aan de CVO’s ook Vlaams opleidingsverlof aanvragen. Meer info vind je hier.
Ook bij het Universitair Centrum voor Talenonderwijs (UCT) van de Universiteit Gent kan je een cursus Vlaamse Gebarentaal volgen.
In het verleden kon je bij het VGTC terecht voor een cursus VGT bestaande uit een eerste en tweede jaar met telkens twintig lessen. Die bieden we intussen niet meer aan, maar je kan wel nog bij ons terecht voor een initiatie Vlaamse Gebarentaal. Hier vind je er meer over.
Wil je de taal op universitair niveau leren beheersen en onderzoeken tijdens een drie- (bachelor), vier- (master) of vijfjarige (postgraduaat) studie, dan kan je bij KU Leuven Antwerpen, Faculteit Letteren terecht. Lees er meer over in de volgende vraag.
Tot slot is er ook de mogelijkheid om Vlaamse Gebarentaal te leren via het aanbod van VGT Leren. Meer informatie vind je op de website.
Ben je gebeten door taal en wil je graag de communicatie tussen dove en horende personen bevorderen in verschillende situaties? Dan is het beroep tolk Vlaamse Gebarentaal misschien iets voor jou.
KU Leuven Antwerpen, Faculteit Letteren biedt als enige universiteit een opleiding omtrent Vlaamse Gebarentaal aan, inclusief de mogelijkheid om een universitair diploma tolk Vlaamse Gebarentaal te behalen.
Dove kinderen worden in zo’n 90% van de gevallen geboren in een horend gezin. Hun ouders hebben op dat moment meestal weinig of geen notie van Vlaamse Gebarentaal. Waar pikken die kinderen dan VGT op?
We zijn er bij het VGTC van overtuigd dat kinderen, zowel doof als horend, een taal het best kunnen leren op een informele, spontane, incidentele manier door middel van taalcontact. Kinderen bevinden zich binnen de ideale leeftijdscategorie om een taal te leren. Verschillende taalkundigen spreken namelijk over de zogeheten kritieke periode voor het leren van taal. We bieden dan ook geen specifieke cursussen aan, maar raden aan om kinderen een nieuwe taal te laten leren door hen erin onder te dompelen. Dat kan bijvoorbeeld door contact met gebarentalige leeftijdsgenoten en door deelname aan activiteiten waar in VGT gecommuniceerd wordt, zoals evenementen of (taalbad)kampen voor kinderen. Daarvoor kunnen Vlaamse kinderen en jongeren terecht bij Doof & Jong, een kinder- en jongerenorganisatie die zo’n aanbod voorziet en ondersteunt.
Ook in het buitengewoon onderwijs type 7 en de bijhorende leefgroepen ontmoeten dove en slechthorende kinderen elkaar en kunnen ze met elkaar communiceren in VGT. Momenteel worden in Vlaanderen ook de eerste stappen gezet in het oprichten van tweetalige klassen VGT-Nederlands voor gebarentalige kinderen. Tweetalig onderwijs biedt dove kinderen alle kansen om kennis te maken met beide werelden, de horende en de dove, en beide talen en culturen te verwerven. Ook voor broers en zussen van dove kinderen en voor horende kinderen van dove ouders is tweetalig onderwijs in Nederlands en Vlaamse Gebarentaal belangrijk en zinvol. Meer info vind je hier.
Het VGTC is het kennis- en expertisecentrum rond de Vlaamse Gebarentaal en is geen vertaaldienst die vertaalopdrachten uitvoert. Daarvoor kan je in Vlaanderen een beroep doen op zelfstandige vertalers en vertaaldiensten zoals Visual Box of Doof Vlaanderen.
Indien je een evenement toegankelijk wil maken door een tolk VGT-Nederlands in te schakelen, kunnen we je best doorverwijzen naar het Vlaams Communicatie-Assistentie-Bureau voor Doven, het CAB. Deze organisatie coördineert de tolkenwerking voor doven en slechthorenden in Vlaanderen. Op deze pagina met veelgestelde vragen van het CAB vind je meer informatie over hoe je als organisatie te werk kan gaan als je een tolk zoekt.
Om een tentoonstelling toegankelijk te maken zijn er verschillende mogelijkheden. Je kan een beroep doen op een dove gids of op een horende gids vergezeld van een tolk Vlaamse Gebarentaal-Nederlands. Uit onderzoek bij dove bezoekers zelf blijkt dat zij een sterke voorkeur hebben voor een rondleiding die rechtstreeks in VGT plaatsvindt. Ideaal is een dove, gebarentalige gids die de uitleg in VGT geeft. Zo hoeft de informatie van de gids die Nederlands spreekt niet te worden getolkt naar de VGT. Ook vragen stellen aan de gids gaat heel vlot, aangezien bezoeker en gids rechtstreeks met elkaar, in dezelfde taal, kunnen communiceren. Deze manier van werken wordt door de doelgroep als écht toegankelijk beschouwd. Bij het inschakelen van een tolk VGT-Nederlands vallen de hiervoor opgesomde voordelen weg.
Een digitaal alternatief zijn video’s in Vlaamse Gebarentaal, aangeboden via vaste schermen in het museum of via een draagbare videogids. Deze opties hebben als voordeel dat de bezoekers autonoom, op eigen tempo en om het even met welk gezelschap een bezoek kunnen brengen. Anderzijds kunnen er geen extra vragen worden gesteld, kan de informatie niet afgestemd worden op de doelgroep en vraagt het een grote investering van het museum. Een voorwaarde is dat de vertalingen worden gemaakt door professionele vertalers die de VGT als moedertaal of eerste taal hebben.
Het is tot slot belangrijk om het aanbod voldoende kenbaar te maken bij het doelpubliek. De meest toegankelijke en efficiënte manier is een video met informatie in Vlaamse Gebarentaal – ook gemaakt door professionele vertalers. Die video kan gemakkelijk op de website worden verspreid, en daarna via sociale mediakanalen en op de websites van toeristische diensten enzovoort.
Er wordt op dit moment uitgebreid onderzoek verricht naar gebarentaaltechnologie, onder andere in de vorm van gebarentaalherkenning (vergelijkbaar met spraakherkenning), automatische gebarentaalproductie door de ontwikkeling van gebarentaalavatars en automatische vertaling gestoeld op artificiële intelligentie (AI).
Het onderzoek staat nog in de kinderschoenen, vooral omwille van de beperkte hoeveelheid beschikbare data in vergelijking met data voor de meeste gesproken talen. Een gebruiksklare vertaaltool is dus voorlopig nog niet beschikbaar. Bij het VGTC volgen we de ontwikkelingen wel nauwgezet en met veel interesse op. Mochten er belangrijke doorbraken komen, dan houden we je via onze website op de hoogte.
Het Gemeenschappelijk Europees Referentiekader voor Talen (ERK) geldt in veel Europese landen als standaard waarmee het taalbeheersingsniveau van tweede en vreemde talen op een uniforme manier beschreven, beoordeeld en vergeleken kan worden. Kom je hier graag meer over te weten, lees dan zeker pagina 7 van de Nederlandstalige versie van het ERK.
Via het project PRO-Sign werd dit referentiekader ook op gebarentalen toegepast. Hier zijn de Europese standaarden terug te vinden die werden vastgesteld voor gebarentaalvaardigheid voor professionele doeleinden, specifiek gericht op het gebarentaalonderwijs in opleidingen Dovenstudies en tolken gebarentaal. Per beheersingsniveau, oplopend van A1, A2 (basisgebruiker), naar B1, B2 (onafhankelijk gebruiker) tot C1, C2 (vaardig gebruiker) kan je aflezen wat je in de vreemde taal kan als je een bepaald taalniveau hebt.
